Przysłowia są mądrością narodu – część trzecia –luty

       Luty to najkrótszy miesiąc w roku, ale za to obfitujący w przysłowia ludowe. Według kalendarza gregoriańskiego luty, ma 28, a w latach przestępnych 29 dni. Ciekawa jest etymologia nazwy tego miesiąca.

Polskie nazwy miesięcy mają pochodzenie słowiańskie lub rzymskie i w większości wiążą się z rytmem zajęć na roli lub z cyklem zmian w przyrodzie. Luty pochodzi od staropolskiego przymiotnika luty, czyli ‘przykry’, ‘niemiły’, ‘ostry’, ‘srogi’, ‘okrutny’. A zatem najkrótszy miesiąc w roku jest też miesiącem najzimniejszym, a jego nazwa pochodzi od srogich i ostrych mrozów, które zwłaszcza w przeszłości, dawały się ludziom mocno we znaki. Jako że przymiotnik luty oznaczał coś przykrego, niemiłego, mówiło się np.: luty wiatr, co oznaczało wiatr ostry, przykry, uciążliwy. W staropolszczyźnie na określenie tego miesiąca używano także nazw: sieczeń lub strąpacz. Obie nazwy wiązały się z mrozem i szronem.

            Dziś luty, oprócz siarczystych mrozów kojarzy się wszystkim ze Świętem Zakochanych, a zatem większość z nas ma miłe wspomnienia z tego miesiąca.
W dalekiej przeszłości jednak było zupełnie inaczej. Na miesiąc luty przypadało rzymskie święto ku czci duchów zmarłych zwane Feraliami. Był to jeden z najbardziej ponurych okresów w roku. Nie można było wtedy podejmować żadnych ważnych decyzji, wyjeżdżać, zawierać małżeństw, zaś małżonkowie musieli zachować wstrzemięźliwość, by nie urazić duchów. Wydaje się, że przesądy z tamtych czasów wciąż są obecne. Widzimy to w niewielkiej liczbie małżeństw zawieranych właśnie w tym miesiącu.

            Dużą ilość przysłów związaną z lutym zawdzięczamy Świętu Matki Bożej Gromnicznej oraz znanym, popularnym i lubianym świętym, których imieniny przypadają na ten miesiąc: św. Błażejowi, św. Agacie, św. Dorocie, św. Walentemu, św. Maciejowi i innym.

1 So  Brygidy, Seweryna, Zyberta, Zygberta	Dzionki mroźne i dni pluty, słowem zwykły miesiąc luty. Kiedy luty, obuj chłopie buty. Luty stały latem upały. Czasem się Luty zlituje, że człek niby wiosnę czuje, ale czasem się tak zżyma, że człek prawie nie wytrzyma. Jak luty nastaje, śnieg jeszcze nie taje.
2 N Joanny, Katarzyny, Marcina, Mirosławy, Miłosławy, Miłosława (Miłka), Kornela, Korneliusza	Jak suche i jasne Gromnice, przyjdą jeszcze śnieżyce. Jasna Gromnica - zła orędownica. Pamiętaj, że Gromnica, to już zimy połowica, ale żadna też nowina, gdy dopiero się zaczyna. Gdy jasne słońce w dzień gromniczny będzie, więcej niż przedtem śniegu spadnie wszędzie. Gdy na Gromnice roztaje, rzadkie będą urodzaje. Na Gromniczną Pan Bóg daje, czasem mróz, czasem roztaje. Gromnice w śniegu, wiosna jest w biegu, lecz gdy pogoda, dla wiosny zawoda. Gdy w Gromnice pięknie wszędzie, tedy dobra wiosna będzie. Gdy w Gromniczną jest ładnie, dużo śniegu jeszcze spadnie. Gdy w Gromnicę z dachów ciecze, zima jeszcze się przewlecze. Kiedy na Gromniczną mróz, zładuj sanie, szykuj wóz. Jak słońce jasno świeci na Gromnice, to przyjdą wielkie mrozy i śnieżyce. Jaka Gromniczna bracie, taki Święty Maciej (24.02). Jak na Matkę Gromniczną, tak na Święty Józef (19.03). Kiedy Gromniczna zimę traci, to Święty Maciej (24.02) ją wzbogaci. Gromniczna pogodna, będzie jesień dorodna. Na Gromnicę - masz zimy połowicę. Kiedy w Gromniczną gęś chodzi po wodzie, to będzie na Wielkanoc chodzić po lodzie. Gromniczna pogodna, będzie jesień dorodna. Na Oczyszczenie Marii Panny, zbliża się koniec sanny.
3 Pn Błażeja, Oskara, Ignacego, Telimeny	Deszcz na świętego Błażeja, słaba wiosny nadzieja. Pogoda na świętego Błażeja, dobra wiosny nadzieja. Święty Błażej, gardła zagrzej. Jak pogoda w św. Błażeja, będzie ze śniegiem Wielka Niedziela. Jak śnieg na św. Błażeja, pogodna będzie Wielka Niedziela.
4 Wt Joanny, Weroniki, Józefa, Andrzeja	Gdy mróz w lutym ostro trzyma, tedy jest niedługa zima. Luty bywa w lód okuty. Na stycznie i lute trzeba mieć konie kute.
5 Śr Agaty, Adelajdy, Izydora, Jakuba, Modesta, Rodomiła	W dzień Agaty, jeśli słonko przez okienko zajrzy do chaty, to wiosenka na świat pogada zza zimowej kraty. Chleb św. Agaty od ognia strzeże chaty. Gdy święta Jagata, bezpieczna tam chata W dzień Agaty, to dopiero pół zimy rogatej. Święta Agata chatę wymiata. Gdy św. Agata po błocie brodzi, człek w Zmartwychwstanie (31.03) po lodzie chodzi. Św. Agata w zimę bogata. Po Świętej Agacie wyschną na słońcu gacie. Po Świętej Agacie widzimy myszy w chacie. Po Świętej Agacie widzimy muchy w chacie.
6 Cz   Doroty, Leona, Pawła, Amandy	Święta Dorotka wypuszcza skowronka za wrotka. Św. Dorota zapowiada śnieg i błota. O św. Dorocie pojedziesz po błocie. Na dzień świętej Doroty, ma być śniegu nad płoty. Po Św. Dorocie wyschną chusty na płocie, a jak nie wyschną, to człeka mrozy do chałupy wepchną. Po świętej Dorocie wioska cała w błocie.
7 Pt Ryszarda, Teodora, Rozalii, Romualda	Gdy ciepło w lutym, zimno w marcu bywa, długo potrwa zima, rzecz to niewątpliwa.
8 So  Hieronima, Gabriela, Sebastiana, Izajasza, Gniewomira, Polikarpa, Zyty, Józefiny	Luty, gdy wiatrów i mrozów nie daje, sprowadzi rok słotny i nieurodzaje.
9 N Apolonii, Cyryla, Mariana, Poli, Jakuba	Jeśli ci jeszcze nie dokuczył luty, to pal dobrze w kominie i miej kożuch suty. Jak się luty ulituje, to się mróz pofolguje.
10  Pn Elwiry, Gabrieli, Jacka, Jacentego, Scholastyki	Gdy 10 lutego mróz panuje, jeszcze 40 dni takich zwiastuje. Na św. Jacenty - łamią się pod lodem pręty. Jacek lody znosi, a jak ich nie ma, to je przynosi. Scholastyka - mróz utyka, zanim Walenty (14.02) nam zaświeci, obaczymy, mróz kark skręci.
11 Wt Lucjana, Olgierda, Bernadety, Łazarza, Marii	Czasem luty same pluty. Jak dym w górę szybuje, zawsze to mróz zwiastuje. Mięsopust w słońcu, śmigus na przypiecku.
12 Śr Modesta, Eulalii, Damiana, Normy, Ludwika, Benedykta	Na świętego Ludwika na grudzie koń utyka. Luty najmniejszy, lecz najdokuczniejszy.
13 Cz   Arlety, Grzegorza, Katarzyny, Jordana	Kiedy w lutym rosa pada, nowe mrozy zapowiada. Gdy w lutym do połowy zima się wysili, to na koniec miesiąca już się nie wychyli.
14 Pt Walentego, Cyryla, Metodego, Adolfa, Liliany	Święty Walenty bywa nieugięty. Święty Walenty rad odmrozi pięty. Jak Walenty nie poleje, to na wiosnę masz nadzieję. Na św. Walentego bywa mróz już do niczego. Gdy na św. Walenty mróz, chowaj sanie, szykuj wóz. Gdy na święty Walek deszcze, mrozy wrócą jeszcze. Deszcz w Cyryla, Metodego dla rolnika nic dobrego.
15 So  Jowity, Faustyny, Zygfryda, Zygfrydy, Klaudii, Klaudiusza	Dzisiaj po Walentym, kto nie kocha ten przeklęty. Jeśli luty śnieżny, mroźny, spodziewaj się wczesnej wiosny. W lutym muchy brzęczą, w marcu dęby jęczą.(przyp. pękają od mrozu)
16 N Danuty, Eliasza, Julianny, Izajasza, Daniela, Ireny, Samuela	W lutym, gdy zagrzmi od wschodniego boku, burze i wiatry częste są w tym roku. Gdy ciepło w lutym, zimno w marcu bywa, paszy trzeba zachować, by jej potem nie kupować.
17 Pn Aleksego, Zbigniewa, Juliana, Łukasza	Na św. Łukasz tylko wiatru jesiennego w pustym polu szukasz. Kiedy kot w lutym na słonku się grzeje, musi w marcu zajść na przypiecek. Gdy luty zimny i suchy, sierpień będzie gorący.
18 Wt Konstancji, Szymona, Konstantyna, Gertrudy	Kiedy luty pofolguje, marzec zimę zreperuje. Gdy wiatr ostro w lutym wieje, chłop ma dobrą nadzieję.
19 Śr Arnolda, Konrada	W świętego Konrada, zima nie rada. Lepsza na Konrada głodnych wilków zgraja niźli chłop w koszuli. Gdy ciepły luty, patrz jakie masz buty.
20 Cz   Leona,  Ludomiry, Zenobiusza	Luty stały, latem upały. Luty miesiąc bardzo zmienny: pół zimowy, pół wiosenny. Gdy luty ciepły i o wodzie, wiosna późna i o chłodzie.
21 Pt Eleonory, Piotra, Leny, Roberta, Feliksa	Chmury w lutym ku północy, to są ciepła prorocy. Gdy w lutym topnieje, to na wiosnę mróz bieleje. Kiedy w lutym tajanie, szykuj chłopie sanie.
22 So Małgorzaty, Marty	Gdy święta Małgorzata w szacie białej po polu spaceruje, już w marcu jej łaskawość gospodarz odczuje. 22 nam pokazuje czy zima potrwa czy ustępuje. Gdy mróz w lutym dwudziestym drugim, dzień straszy nas mrozem długim. Lepiej widzieć wilka w lesie, niż furmana w lutym w polu.
23 N Damiana, Romana, Izabeli, Polikarpa	Gdy Damian przynosi deszcze, nie raz zagrzmi jeszcze. Gdy ciepło w lutym, zimno w marcu bywa, długo trwa zima, to jest niewątpliwa. Gdy nie wymrozi zima, sierpień zbierać co nie ma.
24 Pn Macieja, Piotra, Józefa, Sergiusza, Marka	Jeżeli ciepło w dzień świętego Piotra, to zima do Wielkiej Nocy potrwa. Zimno w Piotra Stolicę, czterdzieści dni takich naliczę. Kiedy święty Pieter grzeje, za wiosną jeszcze trzykroć kur zapieje. W Katedrę Piotra ostry czas, dni 40 trwa on wraz. Jeżeli w św. Piotra w lutym ciepło służy, do Wielkanocy zima czasy swe przedłuży. Jaka pogoda w nocy świętego Piotra i Macieja takiej czterdzieści dni i nocy nadzieja. Jak na święty Maciej ciepło, to się będzie długo wlekło. Święty Maciej albo topi lody, albo też je robi z wody. Na świętego Macieja pierwsza wiosny nadzieja. Gdy święty Maciej zimę poprawia, to Oblubieniec (19.03) mrozy zostawia. Gdy na Macieja przejrzy żyto nieba, to się spodziewać można dużo chleba. Przed Maciejem jak połamie lody, po Macieju szukaj pod lodem wody. Na świętego Maciej lody, wrócą długie chłody. Na święty Maciej lody wróżą długie chłody, a gdy płynie struga, to zima niedługa. Jak kołek po płocie, tak Maciek Dorocie.
25 Wt Cezarego, Wiktora, Antoniny	Skoro po Macieju drzewa się ogrzeją, leć do sadu, oczyść go z owadów. Luty ciepły obiecuje, wiosny zimnej nie daruje. Kiedy w lutym wiatr z zachodu bywa, płonny rok rolnikom obiecywa.
26 Śr Aleksandra, Dionizego, Mirosława	Gdy bez wiatrów luty chodzi, w kwietniu wicher nie zawodzi. Czasem tak się luty rozklei, że się wół napije z kolei. W lutym mróz i śnieg stały czynią w lecie upał trwały.
27 Cz   Gabriela, Anastazji, Bazylego, Anny	Silne wiatry przy końcu lutego, spodziewaj się zatem lata żyznego. Gdy luty z wiatrami, rychła wiosna przed nami. W lutym wiele wody -całe lato bez pogody.
28 Pt Romana, Makarego, Oswalda, Hilarego,  Kai	Kiedy luty schodzi, człek po wodzie brodzi. Kiedy luty puści, to marzec wypiecze. W lutym wody wiele - w lecie głodne nawet cielę. Po lutym marzec śpieszy, koniec zimy wszystkich cieszy.