Przysłowia są mądrością narodu.

    W tej odsłonie chciałbym zwrócić Waszą uwagę na problem przysłów funkcjonujących w polskiej kulturze.

Wszystkie rodzaje przysłów uważam za wielowiekową skarbnicę życiowych wskazówek i porad na różne okazje. Odbiorcami przysłów są tak naprawdę wszyscy ludzie, bez względu na wiek czy grupę społeczną.

Słownik terminów literackich pod redakcją Janusza Sławińskiego informuje nas:

Przysłowie (łac. proverbium) – zdanie występujące w obrębie danej kultury w stałej postaci, wyrażające w formie bezpośredniej lub zmetaforyzowanej  pewną myśl czy naukę ogólną, odnoszącą się do określonej sytuacji życiowej; ma postać stwierdzenia lub pouczenia, zwykle zbudowanego na zasadzie paralelizmu lub kontrastu znaczeniowego (np. Czego mądry nie zgadnie, czasem głupi przepowie), nierzadko rymowanego wewnętrznie (np. Pan zbyt surowy niedługo zdrowy, Bez nagrody cnota oziębnie jak groch na bębnie).

Należy dodać, że przysłowia powstają i funkcjonują przede wszystkim w kulturach zamkniętych i tradycyjnych, są przez to istotnym składnikiem ludowej literatury. Znana jest także rola przysłów w Chłopach W. S. Reymonta.

Do języka polskiego termin „przysłowie” wprowadził w 1658 r. Andrzej Maksymilian Fredro – dworzanin królewski, kasztelan lwowski, moralista pedagog, mówca i historyk. W wydanych w 1958 r. Przysłowiach mów potocznych… dał się poznać jako intelektualista o europejskich horyzontach, jak i gawędziarz opowiadający o sarmackich realiach.

W staropolszczyźnie przysłowia określano terminami: „przypowieść” i „porzekadło”. Pierwszy zbiór przysłów polskich Proverbiorum Polonicorum skompilował po łacinie i po polsku w Lubczy w 1618 r. Salomon Rysiński.

Przysłowia łatwo zapadają nam w pamięć, dlatego chętnie używamy ich na co dzień. Są skarbnicą wskazówek i porad na różne okoliczności życia. Poza tym o ich sile stanowi pewien rodzaj ciągłości, przysłowia bowiem były, są i będą. Jak długo będzie istniał język, tak długo będą istniały przysłowia.

Warto dodać, że zbieraniem i opracowywaniem przysłów zajmuje się dział leksykografii zwany paremiografią, natomiast ich badaniem paremiologia.

Poniżej zamieszczam przysłowia związane z grudniem, niektóre przypisane do konkretnych dni.

1 N Blanki, Eligiusza, Natalii	Gdy zamarznie pierwszego grudnia wyschnie niejedna studnia, gdy pierwszego pogoda służy to wczesną wiosnę i pogodną wróży. Gdy w adwencie szadź na drzewach się pokazuje, to rok urodzajny nam zwiastuje.
2 Pn Balbiny, Pauliny, Rafała	Gdy na początku grudnia pogoda stała zima będzie długo biała.
3 Wt Ksawerego, Franciszka	W pierwszym tygodniu grudnia, gdy pogoda stała, będzie zima długo biała. Grudzień jak łagodny wszędzie cała zima dzieckiem będzie.
4 Śr Krystiana, Barbary	Gdy w Barbarę pada - zima ostra się zapowiada. Barbara po wodzie święta po lodzie. Barbara po lodzie święta po wodzie. Kiedy na świętą Barbarę błoto, będzie zima jak złoto. Czwarty grudzień jaki, cały grudzień taki.
5 Cz Kryspiny, Saby	Piąty grudzień stycznia czyni znaki, szósty grudzień luty przepowiada, siódmy grudzień o marcu gada.
6 Pt Angeliki, Mikołaja	W Mikołaja, gdy deszcz wszędzie, cała zima lekka będzie. Jeśli w grudniu często dmucha, to w marcu i kwietniu plucha.
7 So Ambrożego, Marcina	Na święty Ambroży poprawią się mrozy. Święty Ambroży zimy przysporzy.
8 N Marii, Romaryka	Po suchym grudniu sucha wiosna bywa i pogoda we żniwa. Suchy grudzień, sucha wiosna i suche lato.
9 Pn Leokadii, Wiesława	Grudzień to miesiąc zawiły, czasem srogi, czasem miły. Grudzień jaki, czerwiec taki.
10 Wt Menasa, Julii	Suchy grudzień stoi za to, że sucha będzie wiosna i suche lato. Im więcej w grudniu pogody, tym więcej wiosną wody.
11 Śr Waldemara, Daniela, Artura	W zimie odkryte ucho, to w lecie sucho. Grudzień zimny, śniegiem pokryty, daje rok w zboże obfity.
12 Cz Aleksandra, Adelajdy	Mroźny grudzień, wiele śniegu, żyzny roczek będzie w biegu.
13 Pt Otylii, Łucjii	Kiedy na świętą Łucję mróz, to smaruj wóz. Święta Łucja głosi, jaką pogodę styczeń przynosi. Po świętej Łucji pogoda na koniec grudnia śnieg poda. Od Łucji do Wilii licz dwanaście dni, a w jakim to sobie toku, słonko we dnie, w nocy gwiazdy, światłem tuż po sobie lśni, takim będzie miesiąc każdy, w nadchodzącym tobie roku. Od Łucji do Wilii (Wigilii) patrz na dni, o przyszłym roku powiedzą ci.
14 So Noemi, Izydora	Taką pogodę Nowy Rok przynosi, jaka na Jana od Krzyża się głosi.
15 N Waleriana, Celiny	Co zima przychłodzi, lato wynagrodzi.
16 Pn Zdziesławy, Euzebiusza, Aliny	Jak w zimie piecze, to w lecie ciecze.
17 Wt Łazarza, Floriana	Grudzień zimny, śniegiem przykryty, daje rok w zboże obfity.
18 Śr Bugusława, Gracjana	W grudniu rzeki kryją lody, a lud cieszy się na Gody.
19 Cz Dariusza, Urbana	Pogoda na Urbana, to wielka wygrana.
20 Pt Dominika, Makarego	Na świętego Dominika wszędzie śpiew ptactwa zanika. Gdy Makary pogodny, cały styczeń chłodny. Ile słońca na Makarego, tyle ciepła wrześniowego. Dzień świętego Makarego pewnie przepowiada, czy we wrześniu pogoda, czy też ciągle pada.
21 So Piotra, Tomasza	Jaka pogoda Tomaszowa, taka będzie i majowa. Na Tomasza najdłuższa noc nasza. Na święty Tomasz dzień się z nocą sili, mniej nocy, więcej dnia będzie po chwili. Gdy na Tomasza deszcz pada, zmienną zimę zapowiada. Gdy na Tomasza pogoda, styczeń silne wiatry poda. Na Tomasza nie chodź do lasa.
22 N Honoraty, Zenona, Judyty	Grudzień ostro mrozi drogi, wieprze bije, drwa znosi dla zimowej trwogi.
23 Pn Sławomiry, Wiktorii	Gdy w grudniu śnieg pada, drugi rok taki sam zapowiada. Grudzień z grzmotami, rok z wiatrami.
24 Wt Ewy, Adama	Gdy w Narodzenie pogodnie, będzie tak cztery tygodnie. Jak w Wigilię z dachu ciecze, zima długo się przewlecze. Pogoda na Wigilię Narodzenia, do Nowego Roku się nie zmienia. Wigilia jasna, święty Jan ciemny, obiecują rok przyjemny. Na Adama i Ewy, dobre bydłu i plewy. Słota w dzień Adama i Ewy, zabezpiecz od zimna cholewy. W dzień Adama i Ewy daruj bliźnim gniewy. Adam i Ewa pokazują, jaki styczeń i luty po nich następują. Na Pasterkę po wodzie, Alleluja po lodzie.
25 Śr Mateusza, Eugenii	Jeśli w pierwszy dzień po Narodzeniu dopiekało, będzie zima długo białą. Gdy choinka tonie w wodzie, jajko toczy się po lodzie. Gdy pola zielone, jak się Chrystus rodzi, Wielkanocnym Świętom śnieg pewnie zaszkodzi. W jakim blasku Bóg się rodzi, w takim cały styczeń chodzi. Gdy w Boże Narodzenie pola są zielone, na Wielkanoc będą śniegiem przyprószone. Gdy na Gody bardzo biało, wiosną śniegu jest niemało. Gdy na Gody leży śnieg srogi, to na Wielkanoc zielone odłogi. Gdy w pełni księżyca Gody przypadają, łagodną resztkę zimy z tego wysnuwają. Gdy w Narodzenie Pana pogodnie, będzie tak cztery tygodnie. W Gody słonko świeci, tak i tydzień zleci. Z których stron w Gody wiatry się głoszą, stamtąd do Jana (27.12) deszcze przynoszą.
26 Cz Dionizego, Szczepana	Jaka pogoda w Szczepana panuje, taka na luty nam się szykuje. W dzień świętego Szczepana rzucają owsem w kapłana. Jak przymrozi na Szczepana, będzie wiosna od Damiana (27.02). Pogoda marcowa, taka sama jak i Szczepanowa. Gdy na Szczepana błoto po kolana, na Zmartwychwstanie wytoczym sanie.
27 Pt Żanety, Jana, Fabioli	Jak Jan Apostoł ośnieżony, św. Józef (19.03) już zielony. Jak na Jana śniegu po kolana, to Józek (19.03) pociągnie trawy wózek. Jak Apostoł pokazuje, taki luty następuje. Gdy w Ewangelistę chmury, będą plonów góry.
28 So Teofili, Antoniego	Niewiniątek dzień pokaże, jaka pogoda w marcu się okaże. Suchy grudzień stoi za to, że sucha wiosna i suche lato.
29 N Tomasza, Dominika	Grudzień ziemię grudzi dla zwierząt i ludzi.
30 Pn Anizji, Eugeniusza	Eugeniego lód albo woda pokaże, czy w maju będzie pogoda. Jeśli da śnieg Eugenii, to się zima przemieni.
31 Wt Sylwestra, Melanii, Sylwestry	Dzień Sylwestrowy pokaże czas lipcowy. W noc Sylwestrową łagodnie, będzie kilka dni pogodnie. Czy rok był suchy, czy było błoto, nigdy w Sylwestra nie będzie padało złoto. Na święty Sylwester mroźno, zapowiedź na zimę mroźną.