ZESTAW nr 1

TEMAT: 1

1. Nietrwałość istnienia jako temat tekstów kultury. Omów zagadnienie, odwołując się do załączonego obrazu Martwi kochankowie oraz wybranych utworów literackich.

Martwi kochankowie, obraz z 1470 roku, w zbiorach Muzeum Dzieł Sztuki Katedry Najświętszej Marii Panny(Musée de l’Œuvre Notre-Dame) w Strasburgu.

TEMAT: 2

1. Jakie środki językowo-stylistyczne służą wzmocnieniu funkcji ekspresywnej w tekście literackim? Omów zagadnienie na podstawie Lamentu świętokrzyskiego oraz wybranego utworu literackiego.

Posłuchajcie, bracia miła

Posłuchajcie, bracia miła,

Kcęć wam skorżyć krwawą głowę;

Usłyszycie moj zamętek,

Jen mi się [z]stał w Wielki Piątek.

Pożałuj mię, stary, młody,

Boć mi przyszły krwawe gody;

Jednegociem Syna miała

I tegociem ożalała.

Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie,

Widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie;

Ciężka moja chwila, krwawa godzina,

Widzęć niewiernego Żydowina,

Iż on bije, męczy mego miłego Syna.

Synku miły i wybrany,

Rozdziel z matką swoją rany;

A wszakom cię, Synku miły, w swem sercu nosiła,

A takież tobie wiernie służyła.

Przemow k matce, bych się ucieszyła,

Bo już jidziesz ode mnie, moja nadzieja miła.

Synku, bych cię nisko miała,

Niecoć bych ci wspomagała:

Twoja głowka krzywo wisa, tęć bych ja podparła;

Krew po tobie płynie, tęć bych ja utarła;

Picia wołasz, piciać bych ci dała,

Ale nie lza dosiąc twego świętego ciała.

O anjele Gabryjele,

Gdzie jest ono twe wesele,

Cożeś mi go obiecował tako barzo wiele,

A rzekący: „Panno, pełna jeś miłości!”

A ja pełna smutku i żałości.

Sprochniało we mnie ciało i moje wszytki kości.

Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory,

By wam nad dziatkami nie były takie pozory,

Jele ja nieboga ninie dziś zeźrzała

Nad swym, nad miłym Synem krasnym,

Iż on cirpi męki nie będąc w żadnej winie.

Nie mam ani nie będę mieć jinego,

Jedno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego.

Posłuchajcie, bracia miła, [w:] Lektury polonistyczne pod red. A. Borowskiego i J. S. Gruchały, UNIVERSITAS, Kraków, 1995.

TEMAT: 3

3. Jaką funkcję w utworze literackim może pełnić sen? Rozważ, interpretując fragment Trenu XIX Jana Kochanowskiego oraz wybrane utwory.

Jan Kochanowski

Tren XIX – albo Sen

Żałość moja długo w noc oczu mi nie dała

Zamknąć i zemdlonego upokoić ciała.

Ledwie mię na godzinę przed świtaniem swymi

Sen leniwy obłapił skrzydły czarnawymi.

Na ten czas mi sie matka własnie ukazała,

A na ręku Orszulę moję wdzięczną miała,

Jaka więc po paciorek do mnie przychodziła,

Skoro z swego posłania rano się ruszyła. [...]

Patrzę, co dalej będzie, aż matka tak rzecze: […]

Czyli nas już umarłe macie za stracone

I którym już na wieki słońce jest zgaszone?

A my, owszem, żywiemy żywot tym ważniejszy,

Czym nad to grube ciało duch jest ślachetniejszy.

Ziemia w ziemię się wraca, a duch z nieba dany

Miałby zginąć ani na miejsca swe wezwany?

O to się ty nie frasuj, a wierz niewątpliwie,

Że twoja namilejsza Orszuleczka żywie. […]

Swoje szkody tak szacuj i omyłki swoje,

Abyś nie przepamiętał, że baczenie twoje

I stateczność jest droższa! W tę bądź przedsię panem,

Jako się kolwiek czujesz w pociechy obranem. [...]

Skryte są Pańskie sądy; co się Jemu zdało,

Nalepiej, żeby się też i nam podobało.

Na koniec, w co się on koszt i ona utrata,

W co się praca i twoje obrociły lata,

Ktoreś ty niemal wszytkie strawił nad księgami,

Mało się bawiąc świata tego zabawami?

Teraz by owoc zbierać swojego szczepienia

I ratować w zachwianiu mdłego przyrodzenia!

Cieszyłeś przed tym insze w takiejże przygodzie:

I będziesz w cudzej czulszy niżli w swojej szkodzie?

Teraz, mistrzu, sam się lecz! Czas doktor każdemu,

Ale kto pospolitym torem gardzi, temu

Tak poznego lekarstwa czekać nie przystoi!

Rozumem ma uprzedzić, co insze czas goi.

A czas co ma za fortel? Dawniejsze świeżymi

Przypadkami wybija, czasem weselszymi,

Czasem też z tejże miary; co człowiek z baczeniem

Pierwej, niż przyjdzie, widzi i takim myśleniem

Przeszłych rzeczy nie wściąga, przyszłych upatruje

I serce na oboje fortunę gotuje.

Tego się, synu, trzymaj, a ludzkie przygody

Ludzkie noś; jeden jest Pan smutku i nagrody.”

Tu zniknęła. — Jam się też ocknął. — Aczciem prawie

Niepewien, jeslim przez sen słuchał czy na jawie.

J. Kochanowski, Treny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1978.