ZESTAW nr 2

TEMAT nr 1

1. Przemijanie jako temat tekstów kultury. Omów zagadnienie, odwołując się do załączonego obrazu Vanitas Philippe’a de Champaigne'a oraz wybranych utworów literackich.

TEMAT nr 2

2. Omów wpływ kultury starożytnej na frazeologię współczesnej polszczyzny. Odwołaj się do podanego tekstu i wybranych przykładów literackich.

     Aby cytat lub motyw stał się związkiem frazeologicznym, a zatem jednostką języka, tekst musi być powszechnie znany. W naszym kręgu kulturowym warunek ten spełnia przede wszystkim Biblia – biblizmy stanowią wspólną część zasobów frazeologicznych wielu jeżyków, nie brakuje ich również w polszczyźnie. Oto kilka przykładów: sól ziemi (Mt 5, 13) `najbardziej wartościowi ludzie`, wdowi grosz (Mk 12, 42) `niewielka suma lub niewielki dar składane z serca przez kogoś niezamożnego, kosztem wyrzeczeń`, kraina mlekiem i miodem płynąca (2 Mojż.1 3, 8) `kraina żyzna, obfitująca we wszystkie bogactwa`. Wiele biblizmów zachowało powagę i odświętność tekstu źródłowego. Pewne związki jednak – może ze względu na swój wyjściowy patos – są używane żartobliwie lub sarkastycznie, np. ktoś chodzi jak błędna owca (Ps 119, 176) `ktoś chodzi bez celu`, niebieski ptaszek (Mt 6, 26) `próżniak`, niewierny Tomasz (J 20, 27) `sceptyk`. Inną wyróżniającą się grupę frazeologizmów tworzą związki odwołujące się do mitologii greckiej i rzymskiej oraz do literatury i historii starożytnej. Jednostki te również występują w wielu innych językach europejskich, są łatwo uchwytnym przejawem wspólnoty kulturowej. Na przykład z mitologii wywodzą się: syzyfowa praca, męki Tantala, stajnia Augiasza, puszka Pandory; z literatury: między Scyllą a Charybdą (Odyseja), lwia część i ktoś stroi się w cudze piórka (bajki Ezopa); z historii: pyrrusowe zwycięstwo, węzeł gordyjski, ktoś przekracza Rubikon. Związki, których korzenie sięgają starożytności, należą w zasadzie – podobnie jak większość biblizmów – do frazeologii książkowej. Ich używanie postrzegane jest społecznie jako świadectwo przynależności do elity kulturalnej.

A.M. Lewicki, A. Pajdzińska, Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, pod red. Jerzego Bartmińskiego, Lublin 2001.

TEMAT nr 3

3. Jakie wizje idealnych krain możemy odnaleźć w tekstach kultury? Odpowiedz na podstawie fragmentów dzieła Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” oraz wybranych tekstów kultury.

W całej przeszłości i w całej przyszłości

Jedna już tylko jest kraina taka,

W której jest trochę szczęścia dla Polaka:

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie

Święty i czysty jak pierwsze kochanie,

Nie zaburzony błędów przypomnieniem,

Nie podkopany nadziei złudzeniem

Ani zmieniony wypadków strumieniem.

Gdziem rzadko płakał, a nigdy nie zgrzytał,

Te kraje rad bym myślami powitał:

Kraje dzieciństwa, gdzie człowiek po świecie

Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie

Miłe i piękne, jadowite rzucił,

Ku pożytecznym oka nie odwrócił.

Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny,

Jak świat jest boży, tak on był nasz własny!

Jakże tam wszystko do nas należało!

Jak pomnim wszystko, co nas otaczało: (…)

Bo któż tam mieszkał? - Matka, bracia, krewni,

Sąsiedzi dobrzy. Kogo z nich ubyło,

Jakże tam o nim często się mówiło(…)

Tam, gdzie do pana przywiązańszy sługa

Niż w innych krajach małżonka do męża;

Gdzie żołnierz dłużej żałuje oręża

Niż tu syn ojca; po psie płaczą szczerze

I dłużej niż tu lud po bohaterze.